NTMRの数学メモ

数学について調べたことを書きます。高校数学に毛が生えた内容。

一次不定方程式と行列

 自然数  m,n に対して不定方程式  mx+ny={\rm gcd}(m,n) の整数解  (x,y) の1つを、行列を用いて求める方法について考えます。

 前半は高校数学で扱うように、ユークリッド互除法を用います。

【前半】

  r_0=m,r_1=n とおくと, ある非負整数  r_2,r_3, \cdots ,r_n, q_1,q_2, \cdots , q_{n-1} が存在して,
  r_0=r_1q_1+r_2 \hspace{5pt} (0 \lt r_2 \lt r_1)

  r_1=r_2q_2+r_3 \hspace{5pt} (0 \lt r_3 \lt r_2)
  \hspace{15pt} \vdots
  r_{n-2}=r_{n-1}q_{n-1}+r_n \hspace{5pt} (0 \lt r_n \lt r_{n-1})
が成り立つ.

 

すなわち, 整数 k \, (2 \leq k \leq n) に対して
  r_{k-2}=r_{k-1}q_{k-1}+r_k
より

  r_k=r_{k-2}-r_{k-1}q_{k-1}
であるから,  x_k,y_k を整数とすると,

  r_{k-1}x_k+r_ky_k \\ = r_{k-1}x_k+(r_{k-2}-r_{k-1}q_{k-1})y_k \\ = r_{k-2}y_k +r_{k-1}(x_k-q_{k-1}y_k)
が成り立つ.

 

ここで
  x_{k-1}=y_k \\ y_{k-1}=x_k-q_{k-1}y_k
とおくと  x_{k-1},y_{k-1} は整数で,
  r_{k-2}x_{k-1}+r_{k-1}y_{k-1}=r_{k-1}x_k+r_ky_k
が成り立つ.

よって  x_n=0, y_n=1 とすると,
  r_0x_1+r_1y_1 = r_1x_2+r_2y_2 = \cdots = r_{n-1}x_n+r_ny_n=r_n
となり, 特に  r_n={\rm gcd}(r_0,r_1) のとき

  r_0x_1+r_1y_1={\rm gcd}(r_0,r_1) \hspace{5pt} \therefore mx_1+ny_1={\rm gcd}(m,n)
が成り立つので  (x,y)=(x_1,y_1)不定方程式  mx+ny={\rm gcd}(m,n) の整数解の1つ である.

   さて、後半ではようやく行列を使います。

【後半】
整数  k \, (2 \leq k \leq n) に対して
   x_{k-1}=y_k \\ y_{k-1}=x_k-q_{k-1}y_k
より,
  \left( \begin{array}{c} x_{k-1} \\ y_{k-1} \end {array} \right) = \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_{k-1} \end{pmatrix} \left( \begin{array}{c} x_k \\ y_k \end {array} \right)
したがって,
  \left( \begin{array}{c} x_1 \\ y_1 \end {array} \right) \\ = \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_1 \end{pmatrix} \left( \begin{array}{c} x_2 \\ y_2 \end {array} \right) \\ = \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_1 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_2 \end{pmatrix} \left( \begin{array}{c} x_3 \\ y_3 \end {array} \right) \\ \hspace{15pt} \vdots \\ =  \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_1 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_2 \end{pmatrix} \cdots \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_{n-1} \end{pmatrix}\left( \begin{array}{c} x_n \\ y_n \end {array} \right) \\ =  \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_1 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_2 \end{pmatrix} \cdots \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 1 & -q_{n-1} \end{pmatrix}\left( \begin{array}{c} 0 \\ 1 \end {array} \right)

 具体例で試してみましょう。

  19=11 \cdot 1+8 \\ 11=8 \cdot 1+3 \\ 8=3 \cdot 2+2 \\3=2 \cdot 1+1
であり,
  \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-1 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-1 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-2 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-1 \end{pmatrix} \left( \begin{array}{c} 0 \\1 \end{array} \right) \\ = \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-1 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-1 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-2 \end{pmatrix} \left( \begin{array}{c} 1 \\-1 \end{array} \right) \\ = \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-1 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-1 \end{pmatrix} \left( \begin{array}{c} -1\\3 \end{array} \right) \\ = \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-1 \end{pmatrix}  \left( \begin{array}{c} 3\\-4 \end{array} \right) \\ = \left( \begin{array}{c} -4\\7 \end{array} \right)
ここで  19 \cdot (-4) + 11 \cdot 7 =1 であるから, (x,y)=(-4,7)不定方程式  19x+11y=1 の解の1つである.

[補足(2021/03/31)]  3=2 \cdot 1+1 の後、 2=1 \cdot 2+0 まで計算しないと気持ち悪い!という場合は  \left( \begin{array}{c} 0 \\ 1 \end{array} \right)  \begin{pmatrix} 0&1 \\ 1&-2 \end{pmatrix} \left( \begin{array}{c} 1 \\ 0 \end{array} \right) に置き換えれば良さそうです。